SPOTKANIA MEDIEWISTYCZNE  27 

Instytut BadaÅ„ Literackich PAN, Warszawa, ul. Nowy Åšwiat 72: PaÅ‚ac Staszica, sala 144 

 4-6 czerwca 2014 (Å›roda-piÄ…tek) 

Program  

Streszczenia referatów

Piotr Bering

(Poznań)

Czy istnieje komunikacja parateatralna w dziele Galla Anonima?

Jedno z najstarszych dzieÅ‚ literackich (bo tak pragnÄ™ odczytywać KronikÄ™ PolskÄ…) stale jest peÅ‚ne zagadek. Sam sposób prowadzenia narracji, zawierajÄ…cy w sobie partie typowo narracyjne, fragmenty prozy rymowanej, wiersze i wreszcie teksty o znamionach dramatycznych pozwala jedynie potwierdzić kunszt literacki autora. Z tej obfitej różnorodnoÅ›ci form podawczych, najwiÄ™kszÄ… uwagÄ™ przyciÄ…gajÄ… partie udramatyzowane. Choć nie spotyka siÄ™ dialogu w czystej postaci, to w tekÅ›cie znajdujÄ… siÄ™ fragmenty zarazem tak plastycznie skomponowane, a zarazem odtwarzajÄ…ce/kreujÄ…ce Å›ciÅ›le okreÅ›lonÄ… sytuacjÄ™ komunikacyjnÄ…, że można wrÄ™cz mówić o uteatralizowaniu fragmentów dzieÅ‚a.

Na możliwość publicznego wykonywania dzieÅ‚a wskazaÅ‚a po raz pierwszy w 1980 r. K. Targosz. Choć jej tezy sÄ… zbytnio wyostrzone, to ich modyfikacja dokonana przez W.  Wojtowicza w peÅ‚ni usprawiedliwia poszukiwanie elementów parateatralnych. Z jednej strony bÄ™dÄ… to wspomniane uprzednio plastyczne opisy, które w Å›lad za  G. Wolfem można okreÅ›lić mianem „inscenizowanej rzeczywistoÅ›ci”, z drugiej natomiast monologi i fikcyjne pieÅ›ni. Utwory te, bowiem sÄ… z zaÅ‚ożenia przeznaczone do publicznego wykonania. NiewÄ…tpliwie pomocna w dalszych analizach bÄ™dzie kategoria „retoryki form osobowych” J. Lalewicza. Wydaje siÄ™ – już na tym etapie rozpoznania materiaÅ‚u – iż zasadne jest mówienie o elementach parateatralnych w dziele naszego najstarszego kronikarza.

Katarzyna Chmielewska

Hektor i Mojżesz. Reminiscencje antycznego świata w Kronice polskiej Anonima tzw. Galla.

Postaram siÄ™ omówić i zanalizować te nieliczne (w porównaniu z kronikÄ… mistrza Wincentego) nawiÄ…zania do historii, mitologii i literatury antyku grecko-rzymskiego i judeo-chrzeÅ›cijaÅ„skiego dajÄ…ce siÄ™ wychwycić w Gallowym dziele. SkupiÄ™ siÄ™ zarówno na ich iloÅ›ci i próbie uchwycenia źródeÅ‚ erudycji pierwszego kronikarza polskich dziejów, jak i na pokazaniu roli, jakÄ… peÅ‚niÄ… w jego dziele.

Norbert Delestowicz

​RzÄ…dy BolesÅ‚awa II Szczodrego w Å›wietle Kroniki polskiej Anonima tzw. Galla

W referacie podejmÄ™ próbÄ™ skreÅ›lenia miÄ™dzy innymi wizerunku trzeciego polskiego króla, jaki wyÅ‚ania siÄ™ z Kroniki polskiej Galla Anonima. Warto zaznaczyć, że omawiany wÅ‚adca jest ukazany przez kronikarza w sposób ambiwalentny, gdyż Gall staÅ‚ przed trudnym zadaniem. Z jednej strony prezentowaÅ‚ w pierwszej ksiÄ™dze Kroniki polskiej przodków BolesÅ‚awa Krzywoustego - gÅ‚ównego bohatera dzieÅ‚a, a z drugiej strony musiaÅ‚ opisać dzieje panowania monarchy, który zostaÅ‚ pozbawiony wÅ‚adzy w paÅ„stwie, a w wyniku dokonanego przewrotu do steru rzÄ…dów doszÅ‚a mÅ‚odsza linia Piastów. W referacie nie ograniczÄ™ siÄ™ jedynie do omówienia wizerunku BolesÅ‚aw Szczodrego, ale postaram siÄ™ również odpowiedzieć na pytanie na ile fakty źródÅ‚owe dotyczÄ…ce syna Kazimierza Odnowiciela znajdujÄ…ce siÄ™ w Kronice Anonima mogÄ… zostać uznane za fakty historyczne, ponieważ fragmentaryczne, a niekiedy wrÄ™cz anegdotyczne opowieÅ›ci Galla sÄ… przeróżnie interpretowane przez badaczy.

Dorota Gacka 

PrzeglÄ…d koncepcji dotyczÄ…cych pochodzenia Galla Anonima. Od Kromera do badaczy wspóÅ‚czesnych.

Jak zauważyÅ‚ Karol MaleczyÅ„ski (PSB, hasÅ‚o: Gall Anonim), "o maÅ‚o kim napisano tyle sprzecznych sÄ…dów, co o Gallu; jego narodowość, miejsce studiów, imiÄ™, wyksztaÅ‚cenie sÄ… do dziÅ› sporne w literaturze. Najznakomitsi uczeni polscy i obcy biedzili siÄ™ nad rozwiÄ…zaniem tej zagadki,  jak do dziÅ› bezskutecznie". Byli wÅ›ród nich m.in. Marcin Kromer (1512-1589), Jan Herburt (1524-1577), Godfryd Lengnich (1689-1774), Johann Salomo Semmler (1725-1791), Tymoteusz Hipolit Symforian Kownacki (1761-1854), Jan Wincenty Bandtkie (1783-1846), Jan Szlachtowski i Rudolf Koepke (XIX w.), Tadeusz Wojciechowski (1838-1919), Aleksander Bruckner (1856-1939),
Kazimierz Krotoski-Szkaradek (1866-1937), Maksymilian Gumplowicz (1864-1897),  StanisÅ‚aw KÄ™trzyÅ„ski (1876-1950), Roman Grodecki (1889-1964), Teodor Tyc (1896-1927), Karol MaleczyÅ„ski (1897-1968), Jerzy Zathey (1911-1999), Marian Plezia (1917-1996), Danuta Borawska (1922-1991), Tomasz JasiÅ„ski (ur. 1951). WedÅ‚ug powstaÅ‚ych pod ich piórem hipotez Gall Anonim mógÅ‚ być Francuzem, Niemcem, Polakiem, Flandryjczykiem, WÅ‚ochem, WÄ™grem lub SÅ‚owianinem wÄ™gierskim. Za cel swojej pracy uważam ponowne zrewidowanie tych hipotez i wydobycie z nich tych elementów, które znajdujÄ… uzasadnienie w dziele Galla.

Ryszard Grzesik

Bolesław Chrobry a ziemie naddunajskie o oczach Galla.

           SkÄ…pe opowiadanie pierwszego polskiego kronikarza o zasiÄ™gu granic za BolesÅ‚awa Chrobrego zapadÅ‚o gÅ‚Ä™boko w pamięć historycznÄ… Polaków. I dla twórców Å›redniowiecznych, i dla historyków dziaÅ‚ajÄ…cych w bliższych nam czasach nie ulegaÅ‚o wÄ…tpliwoÅ›ci, że Polska inkorporowaÅ‚a SÅ‚owacjÄ™. Z kolei badacze wÄ™gierscy czy sÅ‚owaccy przeważnie wÄ…tpiÄ… w taki zasiÄ™g ówczesnego paÅ„stwa polskiego, natomiast przyjmujÄ… wybuch wojny miÄ™dzy PolskÄ… a WÄ™grami. W referacie spróbujÄ™ odpowiedzieć na pytanie, czy za czasów Chrobrego Polska istotnie siÄ™gaÅ‚a granicami po Dunaj, a jeÅ›li tak, to gdzie oraz dlaczego Gall Anonim, piszÄ…cy swe dzieÅ‚o sto lat później, nakreÅ›liÅ‚ taki, a nie inny obraz zasiÄ™gu Polski. Referat mieÅ›ci siÄ™ w panelu: Nauka – zasiÄ™g wiedzy fachowej (erudycji) autora.

Paweł Kozioł

"Gesta o pokucie. Konstrukcja kroniki Galla a jej wymowa ideowa"

Referat ma na celu ukazać przedstawionÄ… w rozdz. 25 III ksiÄ™gi kroniki Galla Anonima pokutÄ™ BolesÅ‚awa Krzywoustego jako zwieÅ„czenie ideologiczne dzieÅ‚a i zarazem jako punkt, do którego zmierza fabuÅ‚a kroniki. Takie postawienie sprawy wymaga przyjÄ™cia, iż dzieÅ‚o Galla jest ukoÅ„czonym
utworem literackim, a z jego konstrukcji można wyciÄ…gać uprawnione wnioski interpretacyjne. TÄ™ wÅ‚aÅ›ciwość tekstu postaram siÄ™ ukazać, analizujÄ…c zawarte w kronice wzmianki o poÅ›cie, pokucie, ich ewentualnym zaniechaniu oraz skutkach różnorakich dziaÅ‚aÅ„ w tym zakresie. SzczególnÄ… rolÄ™ w tym
wywodzie odegrają dwa pierwsze rozdziały księgi II.

Adam Krawiec

"Mentalna mapa Słowiańszczyzny Galla Anonima i jej znaczenie w dyskusji nad jego pochodzeniem".

W wystÄ…pieniu poddajÄ™ analizie wyobrażenia geograficzne, zawarte w kronice Galla, ze szczególnym uwzglÄ™dnieniem opisu SÅ‚owiaÅ„szczyzny. RozpatrujÄ™ je zwÅ‚aszcza w kontekÅ›cie ich wykorzystania przez różnych autorów jako argumentu na rzecz teorii, dotyczÄ…cych pochodzenia kronikarza. Staram siÄ™ skonfrontować tekst źródÅ‚a z tymi teoriami, wskazujÄ…c jednoczeÅ›nie na najbardziej prawdopodobne, moim zdaniem, źródÅ‚a poszczególnych wyobrażeÅ„. PodejmujÄ™ też próbÄ™ odpowiedzi na pytanie o to, czy i w jakim stopniu dane te mogÄ… faktycznie pomóc w rozwiÄ…zaniu zagadki pochodzenia Galla.

Janusz Sondel        

"Elementy prawa rzymskiego w kronice Anonima zw. Gallem".

W przeciwieÅ„stwie do kroniki Wincentego zw. KadÅ‚ubkiem, o którym Oswald Balzer mówiÅ‚, że kreÅ›lÄ…c dzieje Polski myÅ›li kategoriami prawa rzymskiego, Gall  tylko dwukrotnie wymieniÅ‚ je wyraźnie w swoim dziele. Jak jednak podkreÅ›liÅ‚ to już w 1970 r. Witold Sawicki, kronikarz dość dużo uwagi poÅ›wiÄ™caÅ‚ zagadnieniom prawnym i prawno-ustrojowym, co znalazÅ‚o wyraz w stosowanej przez niego terminologii. Weryfikacja tekstu kroniki pod tym kÄ…tem widzenia uzasadnia jednak wniosek, że Gall  także w dziedzinie prawa prywatnego posÅ‚ugiwaÅ‚ siÄ™ nazewnictwem majÄ…cym swoje źródÅ‚o w kodyfikacji justyniaÅ„skiej, a to pozwala domniemywać, że znajomość prawa rzymskiego nie byÅ‚a mu obca

Piotr Stępień

Gall, proemium, pp.8, 13 - 9, 1 (ed. K. MaleczyÅ„ski). Analiza metryczna.

Przedmiotem mojego referatu bÄ™dzie analiza metryczna tekstu Patria ubi aer salubris… zamieszczonego w proemium Kroniki Galla (8, 13 - 9, 1 w wydaniu K. MaleczyÅ„skiego, Kraków 1952). Postaram siÄ™ wykazać, że ten tekst jest wierszem lirycznym skomponowanym wedÅ‚ug reguÅ‚ znanych od starożytnoÅ›ci i jako taki opiera siÄ™ na strofce safickiej mniejszej w doborze i ukÅ‚adzie poszczególnych czÅ‚onów. W ramach analizy struktury metrycznej wiersza wskażę również na elementy treÅ›ci, które Gall uwydatniÅ‚ rytmicznie. PoÅ›rednim celem referatu jest ukazanie kunsztu i umiejÄ™tnoÅ›ci poetyckich Galla.

László Tapolcai:

„Tribus diebus noctibusque” . DÅ‚uga droga ksiÄ™cia BolesÅ‚awa Krzywoustego od morza do nieba (i z powrotem).

Od II 22. do koÅ„ca  ksiÄ™gi III Kroniki Galla czytamy przeważnie o wyczynach militarnych BolesÅ‚awa III. Widzimy ksiÄ™cia ciÄ…gle w ruchu, walczÄ…c przeciwko Pomorzanom, później PÅ‚owcom,  Morawianom, Czechom, ale najważniejszy ze wszystkich wyczynów militarnych byÅ‚a wojna toczona z Henrykiem V, królem Niemiec. W referacie staram siÄ™ przytoczyć kilka argumentów za tym, że poza treÅ›ciÄ… historycznÄ… Gall miaÅ‚ na celu przekazać treÅ›ci symboliczne i religijne, utwarzÄ…jÄ…c pewnego rodzaju exemplum, przykÅ‚ad drogi życiowej bojownika-chrzeÅ›cijanina, pokazujÄ…c Krzywoustego, jako ksiÄ™cia walczÄ…cego przeciwko poganom, rozszerzajÄ…cego chrzeÅ›cijaÅ„stwo, a zarazem broniÄ…cego swojÄ… ojcowiznÄ™. Podczas swych walk BolesÅ‚aw przeszedÅ‚ przez przestrzeÅ„ caÅ‚ej Polski od morza znajdujÄ…cego siÄ™ na póÅ‚nocy, aż do gór znajdujÄ…cych siÄ™ na poÅ‚udniowej granicy kraju. I morze i góry w myÅ›leniu chrzeÅ›cijaÅ„skiej majÄ… zÅ‚ożonÄ… symbolikÄ™. WykorzystujÄ…c tÄ™ symbolikÄ™, przeprowadzajÄ…c swego bohatera przez te szczególne miejsca, Gall mógÅ‚ przyczynić siÄ™ do Å›wiÄ™tego żywotu poÅ›miertnego swego chlebodawcy. To nie wina wiernego kronikarza, że jednak tak siÄ™ nie staÅ‚o.