MYÅšL ÅšREDNIOWIECZNA O OBRAZACH,

ICH ROLI W PROCESIE PRZEKAZU WIARY I W KULCIE

Effigies Christi, qui transis, pronus honora,
Non tamen effigiem, sed quod designat adora…

Nec Deus est, nec homo,
quem sacra figurat imago.

 Streszczenie
Od poczÄ…tków chrzeÅ›cijaÅ„stwa prawdy wiary przekazywane sÄ… za poÅ›rednictwem sÅ‚owa (fides ex auditu) i obrazu (fides ex visu). Doktryna obrazu ksztaÅ‚towaÅ‚a siÄ™ na przestrzeni dziejów i ma swojÄ… historiÄ™. Jej rozwój inaczej przebiegaÅ‚ na Wschodzie niż na Zachodzie. Oparta na przesÅ‚ankach biblijnych ulegaÅ‚a wpÅ‚ywom teologów, filozofów i wÅ‚adców, majÄ…c wÅ›ród nich zarówno zwolenników (Jan DamasceÅ„ski, Teodor Studyta) jak i przeciwników (Leon III, Konstantyn V). ZajmowaÅ‚y siÄ™ niÄ… lokalne synody (Konstantynopol 754 i 815; Frankfurt 794) i sobory powszechne (Nikea 787). WażnÄ… cezurÄ… byÅ‚y toczone w koÅ›ciele bizantyÅ„skim spory ikonoklastyczne (726-830), zakoÅ„czone kompromisem (Hermeneia, Podlinniki). Obraz sam przez siÄ™ nie jest przedmiotem kultu, ale odgrywa rolÄ™ medium, kierujÄ…c myÅ›l i uczucia wiernych na pierwowzór lub tajemnicÄ™ wiary, którÄ… przedstawia (Libri Carolini, 793).
Na Zachodzie zrównano rangÄ™ obrazu ze sÅ‚owem w procesie przekazu wiary (Grzegorz Wielki). W okresie przedscholastycznym w estetyce chrzeÅ›cijaÅ„skiej pojawiaÅ‚y siÄ™ nurty o wymowie mistyczno-alegorycznej (Sugeriusz, Wilhelm z Saint-Thierry) i ascetycznej (Bernard z Clairvaux, Alanus ab Insulis). Scholastyka wypracowaÅ‚a nowe argumenty za dopuszczeniem obrazów do użytku w koÅ›ciele, oparte na filozofii arystotelesowskiej (Tomasz z Akwinu) lub neoplatoÅ„skiej (Bonawentura – obraz przewyższa pismo – muta predicatio). Obrazy mogÄ… być dopuszczane do kultu, jeÅ›li speÅ‚niajÄ… warunki: 1) pobudzajÄ… do pobożnoÅ›ci; 2) przypominajÄ… żywoty Å›wiÄ™tych; 3) pouczajÄ… maluczkich. Popularne byÅ‚o myÅ›lenie alegoryczne, tÅ‚umaczÄ…ce dydaktyczne znaczenie elementów struktury i wyposażenia koÅ›cioÅ‚a (Durandus de Mende). Na rozwój ikonografii wywarÅ‚y wpÅ‚yw zakony (benedyktyni, cystersi, franciszkanie, dominikanie) oraz pobożność ludowa. Nie bez znaczenia byÅ‚a konfrontacja z herezjami. Na okres przejÅ›ciowy pomiÄ™dzy gotykiem i renesansem przypadÅ‚a twórczość Giotta.