|
Streszczenia XI Spotkań |
| Drukuj |
|
E-mail
|
|
poniedzia³ek, 30 maja 2005 |
|
Strona 2 z 3
Dr Aneta Kramiszewska (Katolicki Uniwersytet Lubelski)
Wizja św. Jana Kantego - modyfikacje średniowiecznego tematu Misericordia Domini w sztuce barokowej.
Z postaciÄ… Å›w. Jana Kantego (1390 –1473) zwiÄ…zane sÄ… różne legendy hagiograficzne. Jedna z nich, źródÅ‚owo potwierdzona dopiero w 1 ćw. XVII w., mówi o tym, iż Å›wiÄ™ty czÄ™sto modliÅ‚ siÄ™ przed obrazem (znajdujÄ…cym siÄ™ obecnie na plebanii koÅ›cioÅ‚a Å›w. Anny w Krakowie). Przedstawienie to, datowane na lata 1480 – 1500, ukazuje Chrystusa UmÄ™czonego stojÄ…cego w sarkofagu oraz asystujÄ…cÄ… mu MaryjÄ™. W polskiej literaturze przedmiotu ta odmiana ogromnie popularnego typu ikonograficznego Chrystusa UmÄ™czonego zwana jest najczęściej Misericordia Domini. Wspomniany obraz należy do wyraźnie wyodrÄ™bniajÄ…cej siÄ™ na terenie MaÅ‚opolski grupy kilku podobnych realizacji artystycznych. W sztuce nowożytnej temat Chrystusa UmÄ™czonego traci atrakcyjność i powoli zanika w swoim Å›redniowiecznym ksztaÅ‚cie, ewoluujÄ…c w kierunku innych typów przedstawieÅ„.
W ikonografii Jana Kantego przedstawienie Å›wiÄ™tego profesora adorujÄ…cego wyobrażenie Misericordia Domini pojawiÅ‚o siÄ™ okoÅ‚o poÅ‚. XVII w. w dzieÅ‚ach krakowskich. Stanowi znaczÄ…cÄ… grupÄ™ wÅ›ród barokowych zabytków, zwÅ‚aszcza malarstwa i grafiki.
Zanim poÅ›wiÄ™cimy rozważania konkretnym realizacjom artystycznym, należy przypomnieć kontekst, w którym narodziÅ‚a siÄ™ omawiana ikonografia. Jest nim trwanie, lub jak chcÄ… niektórzy, powrót do form i tematów sztuki gotyckiej w siedemnastowiecznym Krakowie.
WÅ‚Ä…czanie w obrÄ™b nowożytnej ikonografii Å›redniowiecznego wzorca obserwujemy w ikonografii Jana Kantego w kilku różnych wariantach. Twórcy posÅ‚ugujÄ… siÄ™ dwoma konwencjami ilustrowania tekstu hagiograficznego. Najczęściej akcentujÄ… fragment, który mówi o tym, że obraz ożyÅ‚ i przemówiÅ‚ do Å›wiÄ™tego. W zwiÄ…zku z tym przedstawienie pozbawione jest rzeczywistych ram, otoczone obÅ‚okami, a niejednokrotnie postacie zwracajÄ… siÄ™ do Å›wiÄ™tego nawiÄ…zujÄ…c z nim dialog. Rzadziej scena przedstawiona jest jako obraz – materialny obiekt kultu, co podkreÅ›la zawieszenie go na Å›cianie lub umieszczenie na oÅ‚tarzu.
W obu konwencjach przedstawieniowych możliwe jest różne potraktowanie pierwowzoru sceny. Niekiedy twórcy wykazujÄ… siÄ™ ewidentnÄ… znajomoÅ›ciÄ… obrazu z koÅ›cioÅ‚a Å›w. Anny i pomimo drobnych różnic, można stwierdzić, że kopiujÄ… dość wiernie wzór (charakterystycznym motywem obrazu jest kielich stojÄ…cy na krawÄ™dzi zdobionego fryzem sarkofagu). Mamy wówczas do czynienia ze Å›wiadomym zapożyczeniem, które ma uwiarygodnić opowieść o Å›wiÄ™tym w oczach odbiorcy. Towarzyszy temu chęć upamiÄ™tnienia konkretnego, niezwykÅ‚ego obrazu, o którym mówiÄ… żywoty Kantego. Inna sprawa, na ile barokowa wrażliwość na formÄ™ i kolor oraz indywidualne ograniczenia warsztatowe, pozwalajÄ… twórcy zbliżyć siÄ™ do naÅ›ladowanego wzoru.
InnÄ… grupÄ™ stanowiÄ… przedstawienia, w których sposób ukazania Misericordia Domini, ze wzglÄ™du na brak charakterystycznych szczegóÅ‚ów, nie wskazuje, by wykonawca bezpoÅ›rednio znaÅ‚ pierwowzór otoczony legendÄ…. Realizuje on zamówienie wybierajÄ…c którÄ…Å› z typowych modyfikacji tematu obecnÄ… w spuÅ›ciźnie artystycznej wieków Å›rednich. Prawdopodobnie wykorzystuje w tyn celu znane sobie obrazy Misericordia Domini. Przypomnijmy, iż byÅ‚ to temat popularny i zachowaÅ‚o siÄ™ do dziÅ› kilkanaÅ›cie realizacji z terenu samej MaÅ‚opolski, w zasadniczym schemacie nie różniÄ…ce siÄ™ od obrazu z koÅ›cioÅ‚a Å›w. Anny. W tego typu realizacjach można mówić o ciÄ…gÅ‚oÅ›ci wÄ…tków ikonograficznych, tożsamoÅ›ci tematu. ArtyÅ›ci w peÅ‚ni poprawnie ilustrujÄ… narracjÄ™ hagiograficznÄ…, choć modyfikujÄ… nieco formÄ™ wypowiedzi i nie próbujÄ… kopiować konkretnego obrazu.
Nieliczne przykÅ‚ady w bardzo interesujÄ…cy sposób odbiegajÄ… od wymienionych powyżej sposobów przedstawiania Misericordia Domini. Ich twórcy niewÄ…tpliwie znali treść legendy, być może znali jakieÅ› wizerunki Jana Kantego, ale swoje wizje artystyczne sformuÅ‚owali w caÅ‚kowicie odmienny sposób. Pozostali gÅ‚ówni bohaterowie sceny – póÅ‚postacie Chrystusa i Maryi, akcentujÄ…ce rolÄ™ obojga w odkupieniu czÅ‚owieka, ale nic już nie pozostaÅ‚o ze Å›redniowiecznej formuÅ‚y, caÅ‚kowicie zwyciężyÅ‚a barokowa estetyka. Można tu mówić o inspiracji ikonografiÄ… dawnÄ…, ale nie o jej naÅ›ladownictwie.
OsobnÄ…, licznÄ… grupÄ™ przedstawieÅ„ tworzÄ… obrazy i grafiki zwiÄ…zane z uroczystoÅ›ciami kanonizacyjnymi. RolÄ™ inicjatora nowej formy ikonograficznej speÅ‚nia chorÄ…giew kanonizacyjna, zachowana do dziÅ› w koÅ›ciele Å›w. Floriana w Krakowie. W obrazach tych pojawia siÄ™ temat Misericordia Domini potraktowany w sposób swoisty. NiewÄ…tpliwie wykorzystuje znajomość pierwowzoru, ale modyfikuje wÄ…tki, np. stawiajÄ…c kielich na stole (oÅ‚tarzu?) zamiast na sarkofagu, który znika z obrazu. CaÅ‚ość zostaÅ‚a umieszczona w owalnej ramie. Realizacje prowincjonalne ów skromny owal obdarzajÄ… na dodatek niemal rokokowym bogactwem ram. Jest to ostatnie ogniwo w procesie ksztaÅ‚towania ikonografii wywiedzionej z XV?wiecznego pierwowzoru. Staje siÄ™ obowiÄ…zujÄ…cym kanonem, rozpropagowanym na dodatek poprzez grafikÄ™ obcÄ…. Powstaje w ten sposób XVIII-wieczne wersja Å›redniowiecznego obrazu, co wyraźnie sugeruje jej twórca ostentacyjnie umieszczajÄ…c malowidÅ‚o w ramach, a nie wÅ›ród odrealnionej przestrzeni obÅ‚oków.
Prof. Roman Zawadzki (Papieska Akademia Teologiczna Kraków)
Historia i legenda w kształtowaniu wizerunku św. Jana z Kęt.
Mgr Paweł Bohuszewicz (Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Turuń)
W przestrzeni długiego trwania. Ideologia społeczno-polityczna Kazań sejmowych Piotra Skargi w kontekście scholastycznej kosmologii.
Narratologia (ta z lat 60-tych i ta dzisiejsza) zakÅ‚ada, że każdy fakt kulturowy posiada dwa poziomy: powierzchniowy i gÅ‚Ä™boki. DziÄ™ki F. Braudelowi możemy je umieÅ›cić w dwóch rodzajach czasu: poziom powierzchniowy w czasie wydarzeniowym, poziom gÅ‚Ä™boki w czasie „dÅ‚ugiego trwania”. Narratologia uzupeÅ‚niona BraudelowskÄ… opozycjÄ… umożliwia przekroczenie dyscyplinarnego podziaÅ‚u rzeczywistoÅ›ci i porównanie ze sobÄ… przedmiotów dwóch, wydawaÅ‚oby siÄ™, nieporównywalnych dziedzin: scholastycznej kosmologii oraz ideologii spoÅ‚eczno-politycznej zawartej w „Kazaniach sejmowych” Skargi. Co wyniknie z tego zderzenia? Hipoteza pewnego „kategorialnego kośćca”, który pozwoli umieÅ›cić scholastyczny obraz kosmosu oraz wizjÄ™ szermierza kontrreformacji w ramach jednej i tej samej formacji kulturowej.
|
|
Ostatnia aktualizacja ( wtorek, 11 pa¼dziernika 2005 )
|
|
|
Spotkania Mediewistyczne