Start

Kraków | Drukuj |  E-mail
niedziela, 29 maja 2005
Krzysztof Ożóg

Środowiska mediewistyczne w Krakowie
 

W Krakowie mediewiści stanowią dużą grupę badaczy zajmujących się rozmaitymi dziedzinami nauk humanistycznych. Są wśród nich historycy, archeolodzy, historycy sztuki, filozofii, teologii, literatury, nauki, filolodzy, kodykolodzy zatrudnieni w kilku instytucjach: Uniwersytecie Jagiellońskim, Bibliotece Jagiellońskiej, Polskiej Akademii Nauk, Akademii Pedagogicznej, Papieskiej Akademii Teologicznej, oraz w Państwowych Zbiorach Sztuki na Zamku Królewskim na Wawelu. Poniżej scharakteryzuję najważniejsze kierunki badań mediewistycznych w środowisku krakowskim w ostatnim ćwierćwieczu.

Spora grupa historyków średniego i młodszego pokolenia (Franciszek Sikora, Stanisław Szczur, Janusz Kurtyka, Krzysztof Ożóg, Krzysztof Stopka, Waldemar Bukowski, Zdzisław Noga, Jacek Laberschek, Marcin Wolski, Marek D. Kowalski, Andrzej Marzec, Maciej Zdanek, Maciej Wilamowski, Przemysław Stanko) prowadzi i rozwija koncepcyjnie oraz metodologicznie intensywne badania nad elitami politycznymi, społecznymi, kulturalnymi i gospodarczymi oraz kościelnymi Polski średniowiecznej. Do ważnych osiągnięć zaliczyć należy stworzenie szerokiego kwestionariusza badań nad możnowładztwem małopolskim (J. Kurtyka) i środowiskami intelektualnymi (K. Ożóg) oraz wypracowanie nowego modelu w badaniach rodzin możnowładczych (J. Kurtyka). W kontekście badań nad elitami podejmowane są rozległe studia nad osadnictwem i własnością rycerską (szlachecką) i możnowładczą oraz kościelną. Koncentrują się one wokół prac nad Słownikiem historyczno-geograficznym województwa krakowskiego w średniowieczu, które mają walor badań podstawowych.

Interdyscyplinarne studia nad dziejami miast mają ugruntowaną tradycję w środowisku krakowskim. Na plan pierwszy w ramach tego nurtu wysuwają się badania nad siecią miast w Małopolsce i poszczególnymi ośrodkami miejskimi, mieszczaństwem, rzemiosłem, handlem prowadzone i animowane przez Jerzego Wyrozumskiego i Feliksa Kiryka ze starszego pokolenia historyków, także intensywnie rozwijane przez młodszych badaczy, m. in: Zdzisława Nogę, Jerzego Rajmana, Waldemara Bukowskiego. Dopełniają je studia historyków architektury i archeologów nad kształtem urbanistycznym i architektonicznym miast małopolskich, przede wszystkim aglomeracji krakowskiej. W ramach prac nad Katalogiem zabytków sztuki opisane zostały niektóre kościoły i zespoły klasztorne w aglomeracji krakowskiej. Powoli rodzą się ujęcia socjotopografii średniowiecznego Krakowa (J. Rajman).

Zespołowym wysiłkiem kodykologów, historyków filozofii, teologii i nauki (obecnie pod kierunkiem Zofii Włodek) powstaje nowoczesny katalog łacińskich rękopisów średniowiecznych Biblioteki Jagiellońskiej, jednego z największych zbiorów rękopisów uniwersyteckich w Europie. Prace nad katalogiem mają charakter badań podstawowych, których rezultaty są pilnie śledzone przez mediewistów w całym świecie. W związku z tymi pracami grupa badaczy (Mieczysław Markowski, Zofia Włodek, Maria Kowalczyk, Marian Zwiercan, Roman M. Zawadzki, Krzysztof Ożóg, Anna Kozłowska, Ryszard Tatarzyński, Lucyna Nowak, Włodzimierz Zega, Dagmara Wójcik) prowadzi intensywne studia nad myślą filozoficzną, teologiczną i naukową średniowiecznych uczonych krakowskich i europejskich.

Przy tej okazji warto wspomnieć zawsze żywy w Krakowie nurt badań nad dziejami uniwersytetu. Koncentrują się one na losach pierwszej fundacji Kazimierza Wielkiego i podstawach oraz liniach rozwojowych wszechnicy ufundowanej przez Władysława Jagiełłę (Jerzy Wyrozumski, Maria Kowalczyk, Stanisław Szczur, Krzysztof Stopka, Krzysztof Ożóg). Komplementarne badania nad architekturą średniowiecznego zespołu kolegiów i burs Uniwersytetu Krakowskiego w średniowieczu, znakomicie osadzone na źródłach historycznych przeprowadził Andrzej Włodarek.

Krakowscy historycy sztuki i archeolodzy skupiają się na rozległych studiach dotyczących architektury przedromańskiej, romańskiej i gotyckiej na ziemiach polskich przede wszystkim Krakowa i Małopolski (Klementyna ÂŻurowska, Tadeusz Chrzanowski, Andrzej Włodarek, Marcin Szyma, Bogusław Krasnowolski, Tomasz Węcławowicz, Teresa Rodzińska-Chorąży, Zbigniew Pianowski, Stanisław Kołodziejski). Pod kierunkiem Anny Różyckiej Bryzek i współudziale Małgorzaty Smorąg-Różyckiej rozwijają się interesujące badania nad rozmaitymi zabytkami malarstwa bizantyńsko-ruskiego związanymi z losami dynastii piastowskiej i jagiellońskiej. Kontynuowane są tradycje badań nad średniowiecznym malarstwem tablicowym przez Jerzego Gadomskiego oraz książkowym przez Barbarę Miodońską.

Krakowska szkoła archeologii historycznej stworzona przez nieżyjącego już Kazimierza Godłowskiego w osobach jego uczniów (Michał Parczewski) kontynuuje studia nad pierwotnymi siedzibami Słowian, kulturą słowiańską we wczesnymi średniowieczu i kierunkami rozprzestrzeniania się Słowian. Ponadto podejmowane są badania nad kształtowaniem się polsko-ruskiej rubieży etnicznej w Karpatach (M. Parczewski), grodziskami i osadnictwem wczesnośredniowiecznymi w Małopolsce oraz kontaktami kulturowymi Polski południowej z Czechami, Morawami, Węgrami, Bizancjum oraz Rusią (Marek Krąpiec, Jacek Poleski, Marcin Wołoszyn).

W ostatnich latach nastąpiło w krakowskim środowisku mediewistów odrodzenie prac nad edycjami źrodeł średniowiecznych. Ku końcowi zmierza krytyczna edycja monumentalnego dzieła Jana Długosza: Annales seu Cronicae incliti Regni Poloniae dokonana staraniem zespołu pod kierunkiem Jerzego Wyrozumskiego i Krzysztofa Ożoga. W przygotowaniu znajduje się nowoczesne wydanie pierwszej części Liber beneficiorum dioecesis... Jana Długosza (Marek D. Kowalski). Materiały do dziejów Kościoła w Polsce z Archiwum Watykańskiego w ramach serii wydają Marek D. Kowalski i Stanisław Szczur. Natomiast Stanisław A. Sroka dokonał edycji w trzech tomach średniowiecznych dokumentów polskich z archiwów węgierskich. Ogłoszono drukiem wiele ważnych źródeł miejskich krakowskich i kazimierskich przygotowanych do edycji m. in.: przez Bożenę Wyrozumską. Szereg filozoficznych i teologicznych dzieł uczonych praskich i krakowskich z XIV-XV w. oraz zabytków kaznodziejstwa wydali Zofia Włodek, Mieczysław Markowski, Maria Kowalczyk, Ryszard Tatarzyński, Lucyna Nowak, Dagmara Wójcik. Nurt edycji tekstów średniowiecznych ulega wyraźnemu rozszerzeniu młodzi badacze krakowscy angażują swe umiejętności warsztatowe w żmudne i mało wdzięczne prace edycyjne. Rozwija się źrodłoznawstwo, na szczególną uwagę zasługują nowoczesne studia nad średniowiecznym dziejopisarstwem polskim prowadzone intensywnie przez Wojciecha Drelicharza.

W krakowskim środowisku funkcjonuje spora grupa badaczy uprawiających z powodzeniem historię Europy środkowej, wschodniej oraz południowej. Kontynuowane są tradycje badań nad dziejami Węgier (Krzysztof Baczkowski, Stanisław A. Sroka), Bizancjum (Maciej Salamon, Stanisław Turlej), Litwy (Lidia Korczak), strefy czarnomorskiej (Danuta Quirini-Popławska, Rafał Hryszko), Bałkanów (Piotr Wróbel) Italii (Danuta Quirini-Popławska), polityką Stolicy Apostolskiej wobec środkowowschodniej Europy (Stanisław Szczur, Janusz Smołucha, Krzysztof Baczkowski). Pojawiły się również zainteresowania badawcze średniowieczną Armenią i Ormianami (Krzysztof Stopka), Skandynawią (Anna Waśko) i Europą Zachodnią (Wojciech Mruk).

Nowe obszary badawcze roztaczają się przed naukami pomocniczymi historii dzięki pracom Zenona Piecha nad ikonografią pieczęci i symbolami władzy Piastów oraz Jagiellonów. Nowoczesne studia nad dyplomatyką piastowską wdraża Piotr Rabiej.

Duże znaczenie mają dla mediewistyki polskiej i europejskiej prace nad Słownikiem łaciny średniowiecznej w Polsce (sięga litery Q) oraz Polskim słownikiem biograficznym (dochodzi do końca litery S). Kraków ze swoimi pracowniami słownikowymi funkcjonującymi w ramach Polskiej Akademii Nauk wyrasta na duże centrum badań podstawowych.

Nie sposób ukazać wszystkich obszarów badawczych krakowskiego środowiska mediewistycznego. Zauważalną cechą staje się współpraca mediewistów różnych dziedzin przy prowadzeniu badań podstawowych (słowniki), edycji źródeł, opracowywaniu katalogu rękopisów średniowiecznych, studiach nad dziejami uniwersytetu (środowisk kultury umysłowej). Krakowscy mediewiści umiejętnie godzą w swych badaniach nowoczesne tendencje z tradycją, przez co unikają ekstrawagancji i ślepych uliczek. Siła krakowskiej mediewistyki opiera się przede wszystkim na indywidualnym wysiłku naukowym badaczy każdej z generacji. Nowych kadr, dobrze przygotowanych warsztatowo do badań dostarcza w głównej mierze Instytut Historii Uniwersytetu Jagiellońskiego.
< Poprzedni   Następny >
Mambo is Free Software released under the GNU/GPL License.